ΙΣΠΑΝΙΑ – ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΕΙΣ. Στο όνομα της προστασίας του περιβάλλοντος, η Ισπανία κατεδαφίζει πολυόροφα κτήρια παραθεριστικής κατοικίας που ξεφύτρωσαν στις ακτές της από τα μέσα της δεκαετίας του ‘80. Η είδηση που δημοσιεύεται παρακάτω, με ημερομηνία 6 Δεκεμβρίου 2007, είναι μεταγενέστερη άλλων ειδήσεων που αφορούν στην κρίση της Ισπανικής αγοράς κατοικίας, τη γνωστή «φούσκα» (Burbuja στα Ισπανικά!). Η υπερδόμηση των Ισπανικών ακτών κατέστρεψε τα ειδυλλιακά παράλια και τα παράκτια οικοσυστήματα της και προκάλεσε μια αλυσίδα επιπτώσεων σε υδατικούς και εδαφικούς πόρους που στον Ισπανικό Νότο είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι και ταλαιπωρημένοι από κακή διαχείριση αιώνων. Όμως η καταστροφή δεν περιορίστηκε στο περιβάλλον. Έπληξε με δύναμη την Ισπανική οικονομία για να τονίσει την άρρηκτη σχέση περιβάλλοντος και οικονομίας που είτε αποσιωπάται επιμελώς είτε αγνοείται ολοσχερώς. Έτσι, μαζί με την είδηση για τις Ισπανικές κατεδαφίσεις και τα προβλήματα που δημιουργούν, ας διαβαστούν και οι ειδήσεις για την έκρηξη της Ισπανικής φούσκας ακινήτων και τα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί.
Από το 2004, όταν εκφράστηκαν οι πρώτοι φόβοι για την έκρηξη της Ισπανικής στεγαστικής φούσκας, μέχρι σήμερα πολλαπλασιάστηκαν οι ειδήσεις και οι αναλύσεις. Η γενναιόδωρη παροχή χαμηλότοκων στεγαστικών δανείων ευνόησε την εκρηκτική αύξηση των τιμών των ακινήτων, που είναι ο κύριος προάγγελος επερχόμενης έκρηξης. Βασικοί ένοχοι: οι παραθεριστικές κατοικίες στις παράκτιες περιοχές που αγοράστηκαν κυρίως από τους περί τα 4 εκατ. ξένους (κυρίως Βρετανοί και Σκανδιναβοί συνταξιούχοι, οικονομικοί μετανάστες, κ.ά.) αλλά και από εύπορους Ισπανούς. Η έκρηξη ανακοινώθηκε στις 24 Απριλίου 2007 μετά από την ραγδαία υποχώρηση της μετοχής και τη ρευστοποίηση του μεγαλύτερου κτηματομεσιτικού και κατασκευαστικού ομίλου Astroc στο Ισπανικό Χρηματιστήριο. Το κλίμα ήταν ήδη έτοιμο: αυξημένα επιτόκια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (που επηρεάζουν τα στεγαστικά δάνεια), υπερπροσφορά κατοικιών και επίπεδα–ρεκόρ των στεγαστικών δανείων. Επιπλέον, η Astroc επηρεάστηκε από την αυστηρότερη πολεοδομική νομοθεσία στην Βαλένθια όπου εδρεύει. Η πτώση της συμπαρέσυρε και άλλες κατασκευαστικές και κτηματομεσιτικές εταιρείες και οδήγησε σε χρηματο-οικονομική φούσκα όπως μαρτυρεί η πτώση πολλών σημαντικών τραπεζικών και χρηματιστηριακών δεικτών. Τα Ισπανικά νοικοκυριά είναι υπερ-χρεωμένα: το χρέος τους από 75% του διαθέσιμου εισοδήματος τους το 1995, σκαρφάλωσε στο 133% το 2006. Το ισοζύγιο πληρωμών της Ισπανίας είναι αβυσσαλέο: 98.6 δισ. δολάρια, τριπλάσιο του Γαλλικού ελλείμματος και δεν συγκρίνεται με το Γερμανικό πλεόνασμα των 105 δισ. δολαρίων. Το 2006, μόνο οι ΗΠΑ είχαν χειρότερες επιδόσεις από την Ισπανία σ’ όλο τον κόσμο.
Παρ’ όλες τις καθησυχαστικές ανακοινώσεις της Κεντρικής Τράπεζας της Ισπανίας, υπάρχουν υποψίες ότι η χώρα πουλά αποθέματα χρυσού της για να αντιμετωπίσει μια νομισματική αιμορραγία που αποδίδεται στις καταρρεύσεις των κτηματομεσιτικών και κατασκευαστικών εταιρειών που προαναφέρθηκαν, την πτώση στις κατασκευές ακινήτων, τα απλήρωτα δάνεια (2.5 φορές περισσότερα από το 2004) και τη σπανιότητα των αγοραστών (που αναζητούν ακίνητα εκτός Ισπανίας). Η κατάσταση είναι ίδια με αυτή της Αμερικάνικης στεγαστικής κρίσης και αναμένεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις σε όλη την Ευρω-ζώνη και τα νέα κράτη-μέλη.
Για την Ισπανία ένα ερώτημα που απαιτεί συστηματική και σε βάθος διερεύνηση είναι αν οι κατεδαφίσεις που προγραμματίζονται στις ακτές της έχουν μόνο περιβαλλοντικά κίνητρα. Για την Ελλάδα όμως, που καθοδηγείται από το Ισπανικό πρότυπο, προωθεί ένα Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο Τουρισμού (αλλά και ένα Εθνικό Χωροταξικό) κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του και διοχετεύει τη μερίδα του λέοντος των επιδοτήσεων του αναπτυξιακού νόμου σε μεγάλες σύνθετες τουριστικές επενδύσεις, πολύ περισσότερα ερωτήματα απαιτούν διερεύνηση. Αν μη τι άλλο αυτά συμβαίνουν σε χαλεπούς καιρούς δυσμενών οικονομικών και περιβαλλοντικών συγκυριών παγκόσμια, στη Μεσογειακή μας γειτονιά και στην ίδια τη χώρα.
Η κλιματική μεταβολή, που συνεπάγεται σπανιότητα ζωτικών πόρων (νερό, έδαφος), θα καταστήσει πολλές περιοχές οικονομικά ασύμφορες για τουριστική και οικιστική ανάπτυξη. Οι αισιόδοξες προβλέψεις ενός εκατομμυρίου έντονα ενδιαφερόμενων αγοραστών κατοικίας (που δεν είναι γνωστό με τις παραδοχές έγιναν) θα μεταβληθούν ταχύτατα. Οι αγοραστές είναι ευαισθητοποιημένοι στα περιβαλλοντικά προβλήματα και στην κλιματική μεταβολή (είναι βόρειοι βλέπετε...) και έχουν να επιλέξουν από μια μεγάλη ποικιλία εναλλακτικών περιοχών κατοικίας στην ευρύτερη γειτονιά μας (αναπτυσσόμενες Βαλκανικές αγορές), στους ώριμους προορισμούς (Ισπανία, Πορτογαλία) και στις πατρίδες τους (στον Βορρά, λόγω βελτιωμένων κλιματικών συνθηκών, άρχισε να ανθίζει η αγορά παραθεριστικής κατοικίας). Τέλος, οι ενθουσιώδεις επενδυτές που με αυξημένη συχνότητα και πυκνότητα ανακοινώσεων (σε συνέδρια, εφημερίδες, κ.λ.π.) υπόσχονται εισαγωγή κεφαλαίων στη χώρα για την υλοποίηση των σύνθετων επενδύσεων ίσως αποθαρρυνθούν από γενικότερες δυσμενείς οικονομικές συνθήκες και το δέλεαρ άλλων προορισμών φτηνότερου εργατικού δυναμικού και γης. Εκτός αν το θερμό ενδιαφέρον τους οφείλεται στις γενναιόδωρες επιδοτήσεις και στις προσπάθειες της κυβέρνησης αφενός να προωθήσει ένα Χωροταξικό Σχέδιο που θα διευκολύνει τα επενδυτικά τους οράματα και αφετέρου να δημιουργήσει κοινωνικές, οικονομικές και θεσμικές συνθήκες που θα τους προσφέρουν φτηνή γη και εργατικά χέρια.
Άραγε, είναι επιθυμητό το Ισπανικό πρότυπο στην συγκεκριμένη συγκυρία για την Ελλάδα; Κι αν η Ισπανία, με πολύ περισσότερο διαφοροποιημένη οικονομία, αντέξει στα σοκ, πως θα αντέξει η Ελλάδα με μια ολοένα και περισσότερο απλοποιούμενη και εξασθενημένη οικονομία που επιπλέον θα της επιβληθεί η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού; Ο Αυστριακός οικονομολόγος Joseph Schumpeter το 1942 χαρακτήρισε την οικονομική ανάπτυξη σαν μια διαδικασία «δημιουργικής καταστροφής» -- η καινοτομία καταστρέφει το παλιό και το αντικαθιστά με το καινούργιο. Όμως, στην περίπτωση της Ισπανίας και δυστυχώς και της Ελλάδας, αν ακολουθήσει τυφλά το παράδειγμα της, γινόμαστε μάρτυρες «καταστροφικής δημιουργίας» με ότι αυτό μαρτυρεί και συνεπάγεται για τη διακυβέρνηση των «κοινών»: του περιβάλλοντος και των κοινωνιών τους.
Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη, Καθηγήτρια
Τμήμα Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
e.briassouli@aegean.gr
Για περισσότερα:
• Spanish "Burbuja" Worries Economists, ECB, 20/5/2005. http://thehousingbubble.blogspot.com/2005/05/spanish-burbuja-worries-economists-ecb.html
• Spanish Stocks Fall, Led by Astroc, BBVA: World's Biggest Mover http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601087&sid=a2DEgwGoH3qA&refer=home
• Η «φούσκα» τιμών στην Ισπανία και οι τρόποι αποφυγής της, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 12/5/2007. http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economy_862052_12/05/2007_226768
• Euroland – Eurozone in crisis with a bursting housing bubble in Spain and speculative currency bubbles in Eastern Europe Abstract GEAB N°16 (June 16, 2007) http://www.leap2020.eu/Euroland-Eurozone-in-crisis-with-a-bursting-housing-bubble-in-Spain-and-speculative-currency-bubbles-in-Eastern-Εurope_a1056.html?PHPSESSID=692d3fc6c4194f86b15e6c87dffe64d2
ΤΟ ΣΧΕΤΙΚΟ ΑΡΘΡΟ:
Η ΙΣΠΑΝΙΑ ΒΑΖΕΙ ΜΠΟΥΛΝΤΟΖΑ ΣΤΙΣ ΤΣΙΜΕΝΤΕΝΙΕΣ ΑΚΤΕΣ ΤΗΣ
Από τον Steve Kingstone, BBC News, Spain, 6 Δεκεμβρίου 2007
http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7126469.stm
Η Ισπανία ανακτά τις ακτές της βάζοντας μπουλντόζα σε πολλά πολυόροφα τσιμεντένια συγκροτήματα που ξεφύτρωσαν κατά μήκος της ακτογραμμής της με τη ραγδαία επέλαση του τουρισμού. Στην κούρσα να εισπράξουν, πολλά δημοτικά συμβούλια εξέδωσαν παράνομες οικοδομικές άδειες που τώρα ανακαλούνται.
«Ένα πρωί Κυριακής ανοίξαμε την εφημερίδα, και να το – μια διπλοσέλιδη φωτογραφία του κτηρίου μας που έλεγε ότι θα κατεδαφιζόταν» λέει η Marisa Toomey που το σπίτι που αγόρασε όταν συνταξιοδοτήθηκε είναι μεταξύ αυτών που θα κατεδαφιστούν. Της προκαλεί πόνο η ανάμνηση του περιπέτειας της Banana Beach, ενός πληθωρικού παράκτιου συγκροτήματος στην Μαρμπέλλα, που τώρα αντιμετωπίζει την απειλή κατεδάφισης από την κυβέρνηση της Ανδαλουσίας. Η κ. Toomey, που είναι Ισπανίδα, αγόρασε ένα διαμέρισμα εκεί το 2004 με τον Βρετανό σύζυγό της John, συνταξιούχο δικηγόρο ακινήτων από το Λονδίνο.
«Συντετριμμένοι»
«Τα έγγραφα συντάχθηκαν από δύο Ισπανούς αστικολόγους και επιβεβαιώθηκαν από έναν ανεξάρτητο συμβολαιογράφο» τονίζει ο John Toomey, και δημιούργησαν ένα μάτσο χαρτούρας για να επιβεβαιώσουν προφανώς τη νομιμότητα της αγοραπωλησίας. Μόνο αργότερα θα μάθαινε το ζευγάρι ότι δεν θα έπρεπε να είχε δοθεί ποτέ έγκριση στο οικόπεδο για οικιστική χρήση.
«Το αγοράσαμε με καλή πίστη» εξηγεί η κ. Toomey, «και είμαστε συντετριμμένοι. Πιθανά δεν θα ήταν δυνατόν να συμβεί αυτό στην Αγγλία – όλα ήταν εντελώς νόμιμα και μετά έγιναν παράνομα».
Οι παράκτιες περιοχές αντιπροσωπεύουν μόνο 7% της Ισπανικής επικράτειας αλλά στεγάζουν το 44% του πληθυσμού της. Το Banana Beach ήταν ένα από τα δεκάδες τεράστια κατασκευαστικά έργα που εγκρίθηκαν το 1990. Και η Μαρμπέλλα είναι μόνο ένα σύμπτωμα της αναπτυξιακής ασθένειας που έχει κτυπήσει τις Ισπανικές ακτές. Σε μερικές πόλεις, τρία τέταρτα όλης της γης που γειτονεύει με ακτές έχει αστικοποιηθεί και οι υποδομές τους προορίζονται για τα 48 εκατομμύρια τουρίστες που κάθε χρόνο απλώνουν τις πετσέτες τους στην Ισπανική άμμο.
«Την τελευταία δεκαετία έγιναν τόσα νέα κτήρια όσα έγιναν σε όλη την προηγούμενη ιστορία μας», εξηγεί η Maria Jose Caballero της Greenpeace. «Για χρόνια, οι άνθρωποι σκεφτόταν ότι μπορούσαν να κτίσουν όπου θέλουν πάνω στις ακτές. Πρέπει να αλλάξουμε αυτή τη νοοτροπία».
Η αριστερή κυβέρνηση της Ισπανίας συμφωνεί, και καυχιέται, ότι κατεδαφίστηκαν 665 παράνομες κατασκευές αυτή τη χρονιά. Μια αρκετά παραπλανητική Στρατηγική για Παράκτια Αειφορία υπόσχεται να σταματήσει την ανθρώπινη χρήση και να αποκαταστήσει τη φυσική ομορφιά των Ισπανικών ακτών. Με τις εκλογές σε απόσταση τριών μηνών από τώρα, το σχέδιο αντανακλά την πολιτική ανάδυση των πράσινων θεμάτων εδώ.
Το Υπουργείο Περιβάλλοντος λέει ότι οι ακτές της Ισπανίας θα υποχωρήσουν κατά 15 μέτρα μέχρι το 2050 λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. «Το περιβάλλον είναι το μέλλον μας», λέει ο Juan Fernandez-Ranada, που εφαρμόζει την κυβερνητική πολιτική για τις ακτές στη Malaga. «Είναι σημαντικό να δουλεύει η τουριστική οικονομία με τους φυσικούς μας πόρους, καθώς τα δύο μπορεί να αλληλο-ενισχύονται».
Πράγματι, η ανανεωμένη έμφαση στην προστασία των ακτών γίνεται από μόνη της ένα εργαλείο μάρκετινγκ σε μια χώρα που ο τουρισμός αντιπροσωπεύει το 10% του ΑΕΠ της. Η Ισπανία προσπαθεί να αντικαταστήσει το παλιό αναπτυξιακό μοντέλο «ήλιος - θάλασσα - άμμος», εξηγεί ο Mark Stucklin που διευθύνει την επιχείρηση συμβούλων Spanish Property Insight. «Με φτηνότερες διακοπές «ήλιου» αλλού στη Μεσόγειο, πρέπει να προσφέρει προστιθέμενη αξία, που σημαίνει φυσικό περιβάλλον, καλές υπηρεσίες και προσεγμένες υποδομές».
Για πάνω από πέντε δεκαετίες ο μαζικός τουρισμός ήταν η κινητήρια δύναμη της Ισπανικής οικονομίας, που μετάτρεψε άλλοτε ήσυχα ψαροχώρια σε θέρετρα διακοπών μαζικής γοητείας. Αλλά γι’ αυτούς που είναι ιδιοκτήτες μιας θέσης στον ήλιο, πόσο απειλητική είναι η κίνηση από τη Viva Espana στην Πιο Πράσινη Ισπανία;
«Απίθανες οι μαζικές κατεδαφίσεις»
Πολλοί σχολιαστές πιστεύουν ότι μαζικές κατεδαφίσεις των συγκροτημάτων διακοπών είναι απίθανες, αν μη τι άλλο λόγω των πολέμων που θα ξεσπάσουν μεταξύ των δικαιοδοσιών αντίπαλων κλάδων της κυβέρνησης. «Υπάρχει πολύ πολιτικό παιχνίδι», λέει ο Mark Stucklin, «που συχνά εμπλέκει αντίπαλα κόμματα που διστάζουν να συνεργαστούν. Μπορεί να περάσουν χρόνια συζητήσεων».
Σύμφωνα με το νόμο, η εθνική κυβέρνηση της Ισπανίας, ελέγχει μια λωρίδα ακτής ακριβώς 106 μέτρων, όπως ορίζεται από τον Νόμο περί Ακτών του 1988. Τα πρώτα έξη μέτρα που συνορεύουν με την παραλία προορίζονται για πρόσβαση πεζών και ποδηλάτων, ενώ τα επόμενα 100 μέτρα θεωρούνται κατάλληλα για δημοτικές εγκαταστάσεις αναψυχής, αλλά όχι για ιδιωτικές κατοικίες. Τεχνικά, οποιαδήποτε κατασκευή που κτιζόταν κοντά στην παραλία μετά το 1988 θα μπορούσε να κατεδαφιστεί, ενώ χιλιάδες άλλα κτήρια έρχονται σε σύγκρουση με την τοπική και περιφερειακή νομοθεσία, περιλαμβανομένης της Banana Beach στην Μαρμπέλλα. Η Μαδρίτη θέλει οι περιφέρειες και οι δήμοι να υπογράψουν μια αναπτυξιακή στρατηγική εθνικού επιπέδου που θα κοστίσει πέντε δισεκατομμύρια Ευρώ.
Ανήμποροι να πουλήσουν το διαμέρισμα τους λόγω της απειλούμενης κατεδάφισης και σκεπτικοί ως προς την υπόσχεση οποιασδήποτε αποζημίωσης, ο John και η Marisa Toomey, μετράνε ήδη το κόστος μιας κακότυχης επένδυσης. «Αυτό ήταν για τη συνταξιοδότηση μας, ήταν οι οικονομίες μας. Είναι πολύ λυπηρό» λέει ο John με Βρετανικό λακωνικό τρόπο. Η Ισπανίδα σύζυγος του το θέτει πιο ωμά: «Οι δικηγόροι μας στην Ισπανία μας είπαν ότι η αποζημίωση θα πάρει πολλά χρόνια. Πιθανά θα έχουμε πεθάνει όταν θα αποφασίσουν να μας αποζημιώσουν».
Για την απόδοση στα Ελληνικά: Ε.Κ.Μ.