Συνέντευξη με το Νίκο Ροδιτάκη

Εκτύπωση

elaionas-kritiτου Αντώνη Ανηψητάκη

Το γνωστό εντομολόγο Νίκο Ροδιτάκη τον πρωτοάκουσα στο Βάι, σε εκδήλωση που έγινε εκεί στις 18-4-2010 για το απειλητικό κόκκινο σκαθάρι. Τον είδα ξανά στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (ΜΦΙΚ) στις 21-2-2014, ήταν τότε πρόεδρος των φίλων του Μουσείου, με την ευκαιρία της παρουσίασης του έξοχου τόμου, "Κρήτη, μια Ήπειρος σ' ένα Νησί". Με είχε συγκινήσει με τα θερμά λόγια που είχε να πει για την κίνησή μας, τη “Μία Κρήτη, Περιβάλλον - Άνθρωπος”. Λίγο μετά στην πρωτότυπη προεκλογική μας εκστρατεία, αποδέχτηκε να συμπαρουσιάσει το βιβλίο του Λέστερ Μπράουν, "Ο Πλανήτης μας στα Όρια του, πως θα αποτρέψουμε την Περιβαλλοντική και Οικονομική κατάρρευση" στην αίθουσα Ανδρόγεω στο Ηράκλειο. Η ομιλία του δουλεύει ακόμη μέσα μου. Έτσι δεν είναι παράξενο που με αφορμή την συζήτηση στο ΠΣ στις 16-12-16 για την αντιμετώπιση του απειλητικού βακτηρίου Ξυλλέλα του τηλεφώνησα για να πάρω τη γνώμη του. Από εκείνο το τηλεφώνημα μου έμεινε ένα βάρος, το ότι δεν κατέγραψα τη συσσωρευμένη σοφία αυτού του ανθρώπου. Αυτό το βάρος προσπαθώ να αναιρέσω με τη σημερινή συνέντευξη, αλλά και με μια πρόταση που έχω υποβάλλει στον πρόεδρο του Περιφερειακού Συμβουλίου (ΠΣ), να καλούνται πριν από κάθε συνεδρίαση επιφανείς Κρήτες για μια σύντομη ομιλία 15 -20 λεπτών. Τα οφέλη προφανή και πολλαπλά.

 

ΑΑ: Κύριε Ροδιτάκη, αγαπητέ Νίκο, πείτε μου παρακαλώ πως ασχοληθήκατε με την γεωπονική, πού σπουδάσατε, πού υπηρετήσατε και ποιους θεωρείτε σταθμούς στην καριέρα σας.

ΝΡ: Σπούδασα Γεωπονία στη Γεωπονική Σχολή Αθηνών (σήμερα Γεωπονικό Πανεπιστήμιο) τη περίοδο 1965-1970 . Υπηρέτησα τις Γεωργικές Εφαρμογές στο Ν. Ηρακλείου του Υπουργείου Γεωργίας 1976-1980 με έδρες το Αρκαλοχώρι, το Καστέλι Πεδιάδος, τη Χερσόνησο. Από το 1981-2010 υπηρέτησα ως Εντομολόγος Ερευνητής στο Ινστιτούτο Προστασίας Φυτών Ηρακλείου του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ), σήμερα ΕΛΓΟ- ΔΗΜΗΤΡΑ. Έλαβα το διδακτορικό μου δίπλωμα το 1993 από το Εργαστήριο Οικολογίας και Περιβάλλοντος του Γεωπονικού Πανεπιστημίου με αντικείμενο τη διερεύνηση της διάπαυσης της Ευδεμίδας του αμπελιού. Το 2000-2006 υπηρέτησα ως Δ/ντής του Ινστιτούτου Αμπέλου Λαχανοκομίας και Ανθοκομίας Ηρακλείου. Ορίστηκα το 2002-3 αναπληρωτής του Προέδρου του ΕΘΙΑΓΕ. Το 2010-2014 εκλέχτηκα Πρόεδρος των Φίλων του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας. Υπηρέτησα με ζήλο και συνέπεια τις Γεωργικές Εφαρμογές ασχολούμενος παράλληλα με την Έρευνα στο Δάκο της ελιάς (Προσδιορισμό του κατάλληλου χρόνου επέμβασης-Βιολογία του εντόμου στις συνθήκες της Κρήτης) σε συνεργασία με το Εργαστήριο Εντομολογίας και Γ. Ζωολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Καθηγ. κ. Ευστάθιο. Πελεκάση. Μετά το 1980 με αίτησή μου υπηρέτησα τη Γεωργική Έρευνα, όταν διαπίστωσα ότι η επιστημονική υποστήριξη του αγρότη στις Γεωργικές Εφαρμογές αντικαταστάθηκε από την ενασχόληση μόνο με την γραφειοκρατία για τις επιδοτήσεις. Ως Ερευνητής διεκδίκησα και πήρα 21 Ερευνητικά Προγράμματα από τα οποία 15 Ανταγωνιστικά Ευρωπαϊκά, συμμετείχα σε 12 Εθνικά και 15 Διεθνή Συνέδρια και δημοσίευσα 45 ερευνητικές εργασίες σε έγκυρα Διεθνή Περιοδικά και απέκτησα και μια Διεθνή πατέντα. Συμμετείχα σε διάφορες Επιτροπές της Ε.Ε. εκπροσωπώντας τη χώρα σε θέματα του γνωστικού μου αντικειμένου.

roditakis1

Παγκόσμιο Συνέδριο Παθολογίας Εντόμων, Χαιδελβέργη Γερμανία, 1991, με Αμερικανούς Ερευνητές.

ΑΑ: Στη μακρόχρονη σταδιοδρομία σας ποιες θεωρείτε περιόδους ακμής και ποιες παρακμής. Ποτέ τα ερευνητικά ιδρύματα που σχετίζονται με τον πρωτογενή τομέα ήταν περισσότερο αποδοτικά και σε ποια κατάσταση βρίσκονται σήμερα.

ΝΡ: Τα Ιδρύματα Αγροτικής Έρευνας έχουν σχετικά μικρή ιστορία στη χώρα μας. Αυτός που έθεσε τα θεμέλια ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος το 1921 με την ίδρυση των τεσσάρων Ινστιτούτων Προστασίας Φυτών (Θεσσαλονίκη, Βόλο, Πάτρα, Ηράκλειο) με αξιοζήλευτη στελέχωση και θαυμάσιες κτηριακές εγκαταστάσεις και εξοπλισμό ευρωπαϊκού επιπέδου και χωρίς τοπικιστικά κριτήρια. Ίδρυσε την Αγροτική Τράπεζα που προσέφερε ουσιαστική βοήθεια, οικονομική και τεχνική, στην ανάπτυξη της Ελληνικής Γεωργίας. Αυτός που έδωσε όμως ακόμη περισσότερη πνοή και δύναμη στην Αγροτική Έρευνα και στις Γ. Εφαρμογές στην Ελλάδα μεταπολεμικά ήταν ο Ευάγγελος Αβέρωφ ως Υπουργός Γεωργίας. Βοήθησε με την Ίδρυση και σωστή στελέχωση Ερευνητικών Ινστιτούτων στη χώρα ανάλογα με τις ανάγκες της χώρας για τη σιτάρκεια και την επάρκεια σε τρόφιμα και ζωοτροφές αλλά παράλληλα ενίσχυσε το θεσμό των Γεωργικών Εφαρμογών με ένα πρωτοποριακό θεσμό που μιμήθηκε κατόπιν η Κύπρος και εμείς πολύ αργότερα τον ρίξαμε στο κάλαθο των αχρήστων μέχρι σήμερα. Τα αποτελέσματα ήταν η παραγωγή υπερεπάρκειας αγαθών μέσα σε λίγα χρόνια και σημαντικές εξαγωγές σε όλες τις χώρες. Δεν νοείται Αγροτική Έρευνα χωρίς αποτελεσματικές Γεωργικές Εφαρμογές. Οφείλω όμως να τονίσω τη σοβαρή προσπάθεια αυτής της περιόδου στη παραγωγή και βελτίωση ντόπιων ποικιλιών σιτηρών, καπνού, καλαμποκιού, δενδρωδών και κηπευτικών που κάλυπταν όλες τις ανάγκες της ελληνικής γεωργίας. Αυτή η προσπάθεια εγκαταλείφθηκε με την είσοδο μας στην ΕΕ και σήμερα η χώρα είναι πλήρως σχεδόν εξαρτώμενη από πολλαπλασιαστικό υλικό. Δεν καταβλήθηκε καμιά προσπάθεια εκσυγχρονισμού και αναδιοργάνωσης της σποροπαραγωγής και προστασίας των τοπικών ποικιλιών όπως έχει κάνει η Ολλανδία και το Ισραήλ.
Επειδή σήμερα ακούγονται φωνές και αιτήματα των παραγωγών, ασφαλώς δίκαια, που ζητούν τη ντόπια παραγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού, θέλω να κάνω σαφές ότι αν είμαστε έτοιμοι (σε εξειδικευμένο προσωπικό και εγκαταστάσεις) να αρχίσομε αύριο, θα απαιτηθούν 10-15 χρόνια να δούμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα.
Αναφέρω ενδεικτικά τη κατάσταση που διαμορφώθηκε στην παραγωγή τεχνογνωσίας που είναι ενδεικτική της σημερινής δραματικής κατάστασης. Το 1989 υπηρετούσαν 600 ερευνητές όλων των κλάδων στην Αγροτική Έρευνα στο ΕΘΙΑΓΕ και 650 άτομα τεχνικό και Διοικητικό προσωπικό. Σήμερα στον ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ υπηρετούν λιγότεροι από 100 ερευνητές και ανάλογος αριθμός, διοικητικού περισσότερο, προσωπικού. Το τεχνικό προσωπικό έχει σχεδόν μηδενισθεί. Είναι ουτοπικό να προσδοκά κανείς την απαραίτητη παραγωγή ντόπιας τεχνογνωσίας για τη υποστήριξη της ανάτασης της ελληνικής γεωργίας. Όσον αφορά τις Γ. Εφαρμογές έχει προ πολλού γραφτεί ο επικήδειος.

roditakis2

1η Πανελλήνια Συνάντηση Φυτοπροστασίας, 1985, Λάρισα.

ΑΑ: Έχοντας βιώσει τη σχέση πολιτικής αγροτικού τομέα επί δεκαετίες πότε αυτή η σχέση ευτύχησε, με τη θέσπιση ποιων θεσμών;

ΝΡ: Αυτό που μπορώ να προσθέσω είναι ότι καμιά ελληνική κυβέρνηση δεν έχει δώσει σε πολύ σημαντικά πολιτικά στελέχη το Υ. Γεωργίας ούτε ποτέ εκπόνησε ένα μακρόπνοο σχέδιο, αλλά όλα όσα έχουν γίνει είναι δουλειές του ποδαριού. Ακόμη και σήμερα όταν το 50-60% του αγροτικού εισοδήματος προέρχεται από τις επιδοτήσεις δεν καταβάλλεται καμιά προσπάθεια σημαντική απεξάρτησης, αλλά αντίθετα όλη η ενέργεια εξαντλείται στο πως θα εξασφαλισθούν η και θα αυξηθούν οι υπάρχουσες.

ΑΑ: Πως αξιολογείτε τις ποικίλες αλλαγές που επέφερε η ένταξή μας στην ΕΕ και την λεγόμενη ΚΑΠ.

ΝΡ: Η ΚΑΠ δεν αφορούσε μόνο την Ελλάδα αλλά όλες τις χώρες. Άλλωστε οι άλλες χώρες τα κατάφεραν πολύ καλύτερα μέσα στο ίδιο πλαίσιο. Ασφαλώς δεν βοήθησε όσο θα έπρεπε. Εμείς φταίμε αν κάτι δεν πήγε καλά. Η ΚΑΠ δεν είναι η βασική αιτία της καθοδικής πορείας της ανταγωνιστικότητας της Ελληνικής γεωργίας. Παρότι τα αίτια είναι πολλά, το σημαντικό είναι η πολύ κακή αξιοποίηση των πόρων που αντλήθηκαν από τα Ευρωπαϊκά κονδύλια και η απουσία ενός ελληνικού σχεδίου αύξησης της ανταγωνιστικότητας. Όταν οι Ισπανοί έφτιαχναν τις ομάδες παραγωγών εδώ σαμποταρίστηκαν από τους κραταιούς συνεταιριστές και μετά από 20 χρόνια αρχίσαμε να το συζητάμε. Αυτό είναι ένα δείγμα αλλά υπάρχουν τόσα πολλά.

ΑΑ: Πόσο ανησυχείτε από τις επιπτώσεις της λεγόμενης κλιματικής αλλαγής στην Γεωργία και την Αλιεία. Στην ομιλία σας για το βιβλίο του Λέστερ Μπράουν είχατε αναφερθεί σε δικές μας γεωργικές αρρώστιες που μεταναστεύουν βορειότερα, στην Ελβετία π.χ., ενώ νέες ασθένειες και νέα προβλήματα απειλούν την περιοχή μας, με πιο γνωστό το λεγόμενο λαγοκέφαλο που έχει αναστατώσει την αλιεία. Τι μέτρα θα συστήνατε;

ΝΡ: Η κλιματική αλλαγή είναι εμφατικά παρούσα από το 1990 και είναι σήμερα η μεγαλύτερη απειλή ιδιαίτερα στον αγροτικό τομέα που εξαρτάται εν πολλοίς από τη σταθερότητα του κλίματος. Οι μεταβολές αυτές βοήθησαν πολλές ασθένειες και ζωικούς εχθρούς να εγκατασταθούν και να ευδοκιμήσουν σε περιοχές που δεν ήταν ποτέ στο παρελθόν, ευνοϊκές πλέον γι' αυτούς. Το αποτέλεσμα είναι σοβαρότατες καταστροφές στην αγροτική παραγωγή, φυτικό και ζωικό κεφάλαιο, λόγω της απουσίας βιολογικών ανταγωνιστών. Έχομε πρόσφατα δικά μας παραδείγματα, ο θρίπας της Καλιφόρνιας (Frankliniella occidentalis), η τούτα στη τομάτα (Tuta ansoluta), το κόκκινο σκαθάρι των φοινικοειδών κλπ. Όλα αυτά τα εξωτικά παράσιτα ευνοήθηκαν από τη κλιματική αλλαγή (υψηλότερες θερμοκρασίες κλπ). Στην Ευρώπη είχαμε ανάλογα προβλήματα όπως π.χ. στην Ελβετία ευδοκίμησε η ευδεμίδα του αμπελιού και ανέτρεψε την υπάρχουσα κατάσταση ελέγχου της κοχυλίδας με σεξουαλική σύγχυση, μέθοδος χωρίς καθόλου εντομοκτόνα. Τώρα μετά την εισβολή της ευδεμίδας η χρήση εντομοκτόνων έγινε απαραίτητη. Η εισβολή εξωτικών παθογόνων οργανισμών και μικροοργανισμών υπήρχε ανέκαθεν σε όλες τις χώρες αλλά επιταχύνθηκε με την αύξηση της ταχύτητας των εμπορικών συναλλαγών και ευνοήθηκε η παρουσία τους από τη κλιματική αλλαγή. Από την εμπειρία που έχω η εισβολή τέτοιων οργανισμών και μικροοργανισμών σε οποιαδήποτε Ευρωπαϊκή χώρα από το 1880 μεταδίδεται σε όλες τις άλλες μέσα σε διάστημα 4-6 ετών. Το διάστημα αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως διάστημα ΄εκκόλαψης΄ μέχρι να γίνει εμφανώς αντιληπτή. Ακολουθεί έπειτα μια ραγδαία εξέλιξη πολύ καταστροφική για τις καλλιέργειες. Ένας έλεγχος ικανοποιητικός ακολουθεί μετά από 5-6 χρόνια που οφείλεται στον αιφνιδιασμό, την ελλιπή ενημέρωση, την απουσία αποτελεσματικών μέτρων κλπ. Μια τέτοια περίπτωση είναι και Ξυλέλλα (Xylella fastidiosa ) σήμερα αφρικανικής προέλευσης όπως ήταν και ο Δάκος της ελιάς (Κένυα) στο απώτερο παρελθόν.

roditakis3

Συνεργασία με τους Ερευνητές του Elche Forest Palm Research Station στην Ισπανία για το Κόκκινο σκαθάρι των φοινικοειδών 2009.

ΑΑ: Το βακτήριο Ξυλλέλα, που έχει καταστρέψει εκτενείς ελαιοκαλλιέργειες στο Μπάρι της Ιταλίας μου είπατε ότι αργά ή γρήγορα θα έρθει κι εδώ και πως πρέπει να καθυστερήσουμε αυτή την είσοδο και να είμαστε προετοιμασμένοι για εναλλακτικές καλλιέργειες. Θα ήθελα να αναλύσετε αυτή την άποψη αλλά και να απαντήσετε στη θεωρία που θέλει το βακτήριο αυτό να λειτουργεί ως μοχλός επέκτασης πολυεθνικών φυτοφαρμάκων που το αντιμετωπίζουν. Σύμφωνα με την ίδια θεωρία με την ελαχιστοποίηση των φυτοφαρμάκων ενισχύεται το ανοσοποιητικό σύστημα της ελιάς κι έτσι δεν κινδυνεύουν από την Ξυλλέλα.

ΝΡ: Η Ξυλέλλα είναι ένα βακτήριο εξαιρετικά καταστροφικό αφρικανικής προέλευσης που ήρθε με το πολλαπλασιαστικό υλικό εξ΄ ου και η σημασία της επάρκειας της χώρα μας σε ντόπιο πολλαπλασιαστικό υλικό. Αρμόδιος για τη σωστή αντιμετώπιση για όσα μου αναφέρετε είναι ο Δρ. Δ. Γκούμας που έχει αναλάβει το βάρος της διάγνωσης και της αντιμετώπισης. Κατά την άποψή μου αν περιμένετε πώς και πότε θα αυξήσετε την ανοσία της ελιάς για να αντιμετωπισθεί το βακτήριο δεν είναι φρόνιμο αφού αυτή η αντοχή επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες και όχι από ένα και είναι αμφίβολης αποτελεσματικότητας. Παρόλα αυτά κάθε μέτρο καλλιεργητικό που συμβάλλει στην αύξηση της αντοχής του φυτού είναι θετικό δεν λύνει όμως το πρόβλημα στον επιθυμητό βαθμό. Το πλέον φρόνιμο είναι σε μια τέτοια πραγματική απειλή να αρχίσομε από τώρα να βρούμε εναλλακτικές καλλιέργειες εκτός από τα κατασταλτικά και προληπτικά μέτρα που πρέπει να εφαρμόζονται με συνέπεια. Ακόμη θα πρέπει να αξιοποιηθούν όλα τα επιστημονικά δεδομένα (π.χ. χρήση της λακτοπεροξειδάσης), Στο Μπάρι Ιταλίας έχουν ήδη καταστραφεί προληπτικά 5.000.000 δένδρα λόγω προσβολής από τη Ξυλέλλα. Αναλογιστείτε μια τέτοια εξέλιξη εδώ τι επιπτώσεις θα έχει. Η ελιά έχει εξελιχθεί σε μονοκαλλιέργεια και αυτό είναι πολύ επικίνδυνο και πρέπει να αλλάξει και πρέπει να αλλάξει προγραμματισμένα.
Στη μετάδοση του βακτηρίου συμβάλλουν είδη εντόμων Ημιπτέρων των οικογενειών Cicadellidae και Cercopidae που για κάθε περιοχή είναι και διαφορετικά. Είναι το μόνο στοιχείο που με αφορά σχετικά με τη ξυλέλλα. Στην Ιταλία το Philaenus spumarius (Hemiptera: Aphrophoridae) είναι ένας διαπιστωμένος φορέας μετάδοσης αλλά και κάθε έντομο που απομυζά χυμούς από την ελιά θα μπορούσε να είναι. Είναι αναγκαία η διερεύνηση του. Εν τούτοις δεν μπορεί να εφαρμοστεί μια τακτική χημικής αντιμετώπισης κάθε δυνητικού εντόμου φορέα που απομυζά χυμούς από την ελιά, θα είναι εγκληματικό και αδύνατο. Άλλωστε μετάδοση μπορεί να γίνει και με καλλιεργητικά εργαλεία όταν δεν έχομε εμφανή συμπτώματα.

ΑΑ: Είχατε προτείνει από τη δεκαετία του 1990 να γίνει η Κρήτη παραγωγός βιολογικών προϊόντων στα πρότυπα των Καναρίων νήσων. Παρότι ως συνήθως η πρόταση έγινε αρχικά δεκτή από τους πολιτικούς στην πράξη δεν έγινε τίποτε με αποτέλεσμα η αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων να υποβαθμίζει την ποιότητα των προϊόντων και να θέτει σε μεγάλο κίνδυνο την υγεία καλλιεργητών και καταναλωτών. Μπορούμε να επικαιροποιήσουμε αυτή τη συζήτηση και να την κάνουμε αποτελεσματική πολιτική πρόταση για την Κρήτη;

ΝΡ: Καλό θα ήταν να τεθεί το θέμα γιατί έστω και αργά μπορεί να συγκεκριμενοποιηθούν οι εφικτοί στόχοι. Να συγκεκριμενοποιηθούν επίσης πόροι, μέσα και απαιτούμενο προσωπικό. Αυτό που χρειάζεται ο βιοκαλλιεργητής είναι η τεχνική υποστήριξη που δεν υπάρχει και η παραγωγή ντόπιας τεχνογνωσίας. Ένα 5ετές πρόγραμμα με στόχο αναθεωρούμενο κατά περιόδους να γίνει 10ετές θα μπορούσε να βάλει τις βάσεις.

ΑΑ: Ακούγοντας σας και βλέποντας τις εξαίσιες φωτογραφίες φυτών και εντόμων που ανεβάζετε στο διαδίκτυο σκέφτομαι πως για σας η φύση δεν είναι μόνον τροφός, αλλά είναι και δασκάλα και μούσα. Σκέφτομαι παράλληλα πως αυτή η θεώρηση είναι σε αντίθεση με την επικρατούσα άποψη που αντιμετωπίζει τη φύση με μια χυδαία αναπτυξιακή λογική, υποβαθμίζοντας την σε οικόπεδο πολλαπλών χρήσεων. Με ποιους τρόπους νομίζετε θα μπορούσε η δική σας αντίληψη για τη φύση να συνδυαστεί με αλλά τουριστικά και οικονομικά πρότυπα ώστε να ωφελήσει και το περιβάλλον και την κοινωνία.

ΝΡ: Η βιοποικιλότητα του νησιού μας είναι ένας πραγματικός θησαυρός. Οι συνθήκες είναι τέτοιες που το καθιστούν μοναδικό. Για να προστατευθεί πρέπει να το γνωρίσομε εμείς οι ίδιοι και να το προβάλλομε. Να το γνωρίσουν τα μικρά παιδιά οι νέοι. Αυτοί είναι η άμυνα. Για να περιοριστεί η ανεξέλεγκτη αναπτυξιακή λογική θα πρέπει να οριστούν νομοθετικά οι δυνητικοί χώροι και να προστατευτεί η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής. Θα αναφέρω μια προσωπική μου εμπειρία από τη περιοχή της Σητείας, κοντά στη Μονή Τοπλού. Εξέταζα στο πλαίσιο ενός προγράμματος την παρουσία ωφέλιμων Ετεροπτέρων στο θυμάρι. Η περιοχή έξω από τη Σητεία προς Μονή Τοπλού έχει πλαγιές γεμάτες θυμάρι. Εκεί συνάντησα ένα Ιταλό από τη Β. Ιταλία με δύο κοπέλες που μάζευαν μπουμπούκια ανθισμένα από θυμάρι με το χέρι και τα έβαζαν σε να πλαστικό μπουκάλι. Ρώτησα τι το κάνει το θυμάρι και γιατί δεν το μαζεύει από την Ν. Ιταλία που είναι πιο εύκολο. Μου εξήγησε ότι διατηρεί ένα πολύ καλό εστιατόριο και πως αυτό το θυμάρι της Σητείας αποτελεί τη βάση για ειδικά σπεσιαλιτέ πιάτα που έλκουν τη πελατεία του. Έρχεται τώρα και 10 χρόνια και μαζεύει θυμάρι με τον ίδιο τρόπο, κεφάλι-κεφάλι, από τη ίδια περιοχή. Προσπάθησε να αλλάξει τόπο συλλογής , δεν είναι το ίδιο, δεν έχει το ίδιο άρωμα.
Ας γνωρίσομε την αξία της χλωρίδας και της πανίδας του τόπου μας και να την αγαπήσομε, αυτή είναι ο πλούτος μας. Τα αρωματικά φυτά και γενικότερα η πλούσια χλωρίδα του τόπου μας του τόπου μας είναι ένας αναξιοποίητης θησαυρός. Αυτός ο θησαυρός σχετίζεται άμεσα με τη μελισσοκομία και την αιγοπροβατοτροφία που έχουν πολύ μεγάλες δυνατότητες.

ΑΑ: Όταν σας ρώτησα αν σκοπεύετε να συγκεντρώσετε την πλούσια εμπειρία σας φανήκανε απογοητευμένος θεωρώντας ότι κανείς δεν θα ενδιαφερθεί σοβαρά να την αξιοποιήσει. Επανέρχομαι ρωτώντας σας, αν είχατε την εξουσία ποια θα ήταν οι στόχοι που κατά προτεραιότητα θα υπηρετούσατε;

ΝΡ: Πιστεύω αναφέρεστε για τον αγροτικό Τομέα. Την εκπόνηση και εφαρμογή ενός πολυετούς αναπτυξιακού σχεδίου που θα έχει ως βάση την ποιοτική παραγωγή και διάδοση ντόπιας τεχνογνωσίας σε συγκεκριμένους τομείς αιχμής (Βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία, μελισσοκομία, πολλαπλασιαστικό υλικό, αρωματικά φυτά-παραγωγή βιοτεχνολογικών προϊόντων, κλπ) με την αξιοποίηση του ντόπιου φυτικού και ζωικού κεφαλαίου με έμφαση στη μικρή οικογενειακή εκμετάλλευση. Σαν γενική κατεύθυνση θα βοηθήσει στη πραγματική περιφερειακή ανάπτυξη με τη συγκράτηση του πληθυσμού στην ύπαιθρο.
Οφείλω στο τέλος να τονίσω την προστασία των υδατικών πόρων και τη λήψη μέτρων κατά της ερημοποίησης.

18-1-2017